SZATY LITURGICZNE
Standardowy ubiór księdza diecezjalnego:
Sutanna (z franc. i wł., łac. - rewerenda) to długa
szata do kostek, lekko wcięta w pasie, z niskim stojącym
kołnierzykiem, zapinana z przodu na rząd małych guziczków, noszona
przez duchownych różnych wyznań chrześcijańskich, w tym
katolickich, anglikańskich i prezbiteriańskich.
Określone kolory sutanny odpowiadają miejscu w hierarchii: w kościele rzymskokatolickim białą sutannę nosi papież, czerwoną - kardynałowie, fioletową - biskupi ("na co dzień" mogą też nosić zwykłą, czarną sutannę), czarną - prezbiterzy oraz diakoni, a także klerycy przygotowujący się do kapłaństwa, którzy otrzymują sutannę podczas uroczystego obrzędu tzw. obłóczyn. Kapłani w krajach misyjnych - ze względu na klimat - noszą luźne sutanny koloru białego. Papież, biskupi, niektórzy księża diecezjalni, a także kapłani niektórych zgromadzeń i zakonów używają do sutanny szerokiego pasa płóciennego. Dopełnieniem sutanny jest nakrycie głowy - biret w odpowiednim kolorze. Sutanna w obecnym kształcie pojawiła się w XVI wieku. Pierwsze szaty wyróżniające duchownych noszono już w starożytności chrześcijańskiej. Synod w Bradze w 572 roku nakazał noszenie stroju duchownego kapłanom wychodzącym z domu. Obecnie kapłani wkładają sutannę, ilekroć występują oficjalnie - podczas czynności liturgicznych, na katechezie, podczas czynności urzędowych. Dopuszcza się również używanie tzw. krótkiego stroju duchownego: koszuli z koloratką i ciemnego garnituru.
Koloratka - kołnierzyk zdobiony haftem lub koronką,
popularny w XVIII wieku.
Duchowni noszą białą, usztywnioną koloratkę bez zdobień, zapinaną z tyłu.
Biret - okrągłe lub kanciaste usztywnione nakrycie
głowy.
Noszony jest m.in. przez sędziów, prokuratorów, a także duchownych, u których stanowi on dopełnienie sutanny (Papież nosi biały biret, kardynałowie - purpurowy, biskupi - czerwony, prezbiterzy - czarny). Także - oznaka doktorska na wyższych uczelniach.
Podczas liturgii
kapłan i ministranci ubierają tzw. szaty liturgiczne. Używa się
ich dla pokazania pewnych różnic między kapłanem, służbą
liturgiczną a wiernymi, a także dlatego, że każda z nich coś
symbolizuje. Wśród szat liturgicznych możemy wyróżnić:
Szaty liturgiczne zwane także paramentami (od paramenta - szaty ozdobne) początkowo nie różniły się od odzieży świeckiej używanej od święta. Różnice wyłaniają się począwszy od VII-IX wieku. W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem zewnętrznym różnych funkcji wynikających z różnych stopni święceń i posług liturgicznych. Średniowieczna symbolika szukała związków szat liturgicznych z osobą Jezusa Chrystusa, bądź też z Mszą Świętą. Od XI w. do modlitw odmawianych przy wkładaniu szat liturgicznych weszła symbolika o charakterze moralnym. W szatach tych symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać się mają ci, którzy je noszą. Ubiór księdza do Mszy św:
Humerał wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej
na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw
społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX w.
we Frankonii.
Dzisiaj przedstawia się on jako niewielka chustka z lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii (KL 128). Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano oczy, gdy się z Niego naigrawano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu, widziała w nim "hełm zbawienia" (Ef 6,17; l Tes 5,8). Kapłan wkładał humerał najpierw na głowę, a potem dopiero owijał nim szyję. Hełm zbawienia miał strzec kapłana przed złymi myślami tak w czasie liturgii, jak i poza liturgią, a także przed złymi słowami wydobywanymi z gardła, owijanego humerałem.
Alba jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek,
z długimi rękawami. Taka ukształtowała się we wszystkich
obrządkach ze starożytnej tuniki, noszonej tak przez mężczyzn jak
i przez kobiety.
W krajach gorących do dnia dzisiejszego nosi się podobną szatę. Tradycyjnie sporządzano ją ze lnu. Obecnie używa się także innych, białych tkanin. Nazwa "alba" wywodzi się właśnie z jej białego koloru. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie laski uświęcającej, zdobytej przez krew Baranka (Ap 7,14), której nagrodą będzie uwielbienie w niebie. Modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jej ubieraniu mówi: "Wybiel mnie, Panie, i oczyść serce moje, ażebym we krwi Baranka wybielony, mógł zasłużyć sobie na radość wieczną". Symbolika średniowieczna w albie widziała również białą szatę, w której Herod na pośmiewisko kazał ubrać Chrystusa.
Pasek, z łacińska zwany także cingulum, jest jakby
sznurem z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę,
gdy jest za szeroka i za długa, by dobrze leżała na liturgii.
Pasek symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Modlitwa przy zakładaniu paska mówi: "Przepasz mnie, Panie, sznurem czystości i zgaś w sercu moim ogień wszelkiej pożądliwości, abym we wstrzemięźliwości i czystości serca mógł Ci coraz lepiej służyć". Pasek miał również symbolizować ręcznik, którym przepasał się Chrystus gdy obmywał apostołom nogi. Widziano w nim również sznury, którymi Chrystusa przywiązano do słupa przy biczowaniu.
Stuła jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną
na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan
noszę stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu.
Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego
ramienia, ukośnie do prawego boku i tam ją spina.
Stuła wywodzi się z insygniów urzędników państwowych, noszoną przez nich w starożytności. Była oznakę ich urzędu i godności. W liturgii stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje ona takie godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w niebie. Modlitwa jaką odmawiano przy wkładaniu stuły, tak o tym mówi: "Zwróć mi, o Panie, stułę nieśmiertelności, która straciłem przez grzech pierwszych rodziców moich, a chociaż nie jestem godny zbliżyć się do Twoich świętych tajemnic, niechaj dostąpię jednak radości wiecznej".
Ornat powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która
była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem
na głowę. Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich.
Od XIII w. zaczęto go obcinać z boków, by nie krępował ruchów rąk,
aż w XVII w. pozostały już, tylko dwa płaty materiału, z przodu i
z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi
haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol
Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby
Bożej.
Obecnie wraca się do ornatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem. Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty, dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości pokrywającej grzechy (1 P 4,8). Ornat spoczywający na plecach na kształt przytłaczającego ciężaru, modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jego wkładaniu nazwała słodkim jarzmem Pańskim (Mt 11,30). Modlitwa ta brzmi: "Panie, który powiedziałeś: jarzmo moje jest słodkie, a brzemię moje lekkie, daj, ażebym mógł je tak dźwigać, by zasłużyć na łaskę Twoją". Ubiór ministranta :
Komża jest skróconą alba o szerokich rękawach.
Najpierw używano jej w chórze, czyli podczas liturgii godzin, a od
XIV w. także do tych wszystkich liturgicznych, dla których alba
nie była wyraźnie przypisana.
Symbolika komży jest taka sama co alby, a więc oznacza czystość duszy.
Inne stroje liturgiczne :
Tiara - papieska korona, składająca się z trzech
diademów (z tego powodu zwana też triregnum), wysadzana kamieniami
szlachetnymi i perłami, ozdobiona na szczycie małym krzyżem. W tej
formie używana od ok. XIII/XIV w. aż do 1965 roku, czyli do
pontyfikatu Pawła VI, który przestał jej używać.
Tiara to ozdoba nieliturgiczna i jako taka używana była tylko przy okazjach nie związanych z liturgią: procesjach ze świątyni i do niej, ceremonialnych procesjach papieskich oraz przy ogłaszaniu decyzji dogmatycznych. Papież, podobnie jak inni biskupi, używa mitry jako liturgicznego nakrycia głowy. Po raz pierwszy tiara wspomniana jest w dziele "Vita" papieża Konstantyna, później pojawia się w tekście donacji Konstantyna. W ewolucji tiary można wyróżnić trzy okresy. Pierwszy z nich to czas przed ozdobieniem papieskiego nakrycia głowy królewskim diademem. O nakryciu głowy, które przypominało biały hełm i zwane było camelaucum wspomina Constitutum Constantini. Być może w dolnej części camelaucum umieszczona była ozdoba w formie okręgu lecz z pewnością nie był to jeszcze diadem. Nie wiadomo, kiedy diadem pojawił się na tiarze. Z opisu, pochodzącego z IX wieku wynika, iż wówczas go jeszcze tam nie było, pomimo że nakrycie głowy papieża zwano wówczas regnum. Problem historykom sprawaia fakt, iż do XII wieku tiara nie była przedstawiana w sztuce. Przypuszcza się, iż dodatkowa ozdoba tiary, w postaci okręgu, pojawiła się w X wieku, kiedy to z tiary właśnie powstała mitra i koniecznym stało się odróżnienie obu nakryć głowy. Drugi okres historii tiary przypada na okres przed pontyfikatem Bonifacego VIII (1294 - 1303). Z tego okresu pochodzi wiele przedstawień tiary. Wiemy dzięki nim, iż była ona wówczas ozdobiona jednym diademem. Najważniejszy dla rozwoju tiary był pontyfikat Bonifacego VIII. Dokonany w 1295 roku spis przedmiotów, znajdujących się w papieskim skarbcu, dowodzi, iż wówczas tiara wyposażona była w jeden diadem. Bonifacy dodał do tiary drugi diadem. Czy przyczyną takiej decyzji było umiłowanie papieża do przepychu, czy też chęć podkreślenia podwójnej (świeckiej i duchowej) natury władzy papieży, do dzisiaj nie wiadomo. Pierwsze wzmianki o trzech diademach na tiarze pojawiają się w spisie skarbca z roku 1315 lub 1316. Określenie dokładnej daty dodania trzeciej korony jest jednak niemożliwe. Rzeźba nagrobna Benedykta XI (1303 - 1304) przedstawia papieża w "starej" tiarze. Z kolei grób Klemensa V (1305 - 1314) został zniszczony przez kalwinistów. Nawet statua nagrobna Jana XXII (1316 - 1334) ukazuje papieża w tiarze z dwoma diademami. Najwcześniejszym przedstawieniem w sztuce tiary z trzema koronami jest więc dopiero posąg z grobu Benedykta XII (1334 - 1342). Jej resztki są obecnie przechowywane w muzeum w Avignonie. Przedstawienia podwójnej tiary zdarzają się sporadycznie w sztuce aż do XV wieku. Od tamtego czasu w wyglądzie tiary nie nastąpiły znaczące zmiany.
Szaty liturgiczne
kapłana i ministrantów mają różne kolory. Każdy z tych kolorów
coś wyraża i każdy jest używany tylko w pewnych okresach roku
liturgicznego.
Stroje ministranckie są szyte zwykle w kolorach: czerwonym, zielonym, fioletowym i białym. Szaty o poszczególnych kolorach ubieramy zgodnie z kolorem obowiązującym.
|